Культура
Мяне электрычныя сонцы сьляпучым праменьнем залілі,
я чую, як шэпчуць на вуха драты празь бясконцыя мілі
сакрэты, што йдуць праз увесь зямны шар.
На дзікіх шалёных вакзалах —
шынкі, скуль народы за хвілю кудысьці памчацца па шпалах
у чэраве лякаматываў, прыручаных цёмных пачвар…
Ляціць то зялёны, то ў золаце, то беласьнежна-яскравы
да рэек прыкуты бягун-краявід;
паўзуць праз тунэлі і горы рухавыя дзеткі-саставы,
якіх нарадзілі руда і граніт…
З кубічных сталіцаў у сэрца пустынь, на чужыну й радзіму,
глытаючы мэрыдыяны,
у клубах дрыготкага дыму,
праз поўнач і поўдзень, на захад з усходу
імчыцца цягнік апантаны
ў таемны канец, як пасол чалавечага роду.
У прызьме крыштальнай мне сонцаў гараць маякі,
бо я — чалавек, цар зямных і падводных краінаў!
Я песьня мэталу, якой між лясоў і далінаў
гучаць уначы цягнікі…
1917
Між палёў
На золку брыду між палёў.
Мне хлебчык сухі — ежа дня ўся.
Як лёгка ісьці безь цяжкіх кашалёў,
як хутка — нікуды ў жыцьці не спазьняўся.
Як добра вандроўцу ў дарозе, як файна
бадзяцца па сьвеце, далёка ад дома –
і ў шабэс сьвяточны, і ў будзень звычайны,
адкуль — не згадаю, куды — невядома!
Сустрэну вяскоўца старэнькага ў садзе
і жалюся: "Лёс чалавечы – ня рай.
Ці чуеш, Маніла?[1] Ядуць па раскладзе
яны, нам жа кожны драбок – бласлаўляй!"
"Эх, дурань ты, дурань! — вясковец адкажа, —
Чым ёсьць чалавек? Проста чэрап разьбіты.
Хай боты начысьціць і гальштук завяжа,
ды ўсе паміраем, чаго ні рабі ты".
"Байкі, братка, байкі! —
я пярэчу ў захапленьні. —
Пасаромься, брат Маніла,
брат Маніла, май сумленьне!
Ты прыслухайся, як міла
балаболяць балалайкі
ў ціхіх вёсках ледзьве чутна —
гэтак весела… і смутна,
як жа смутна!
Вось ідзеш
ты празь вёскі й гарады…
Запытай: адкуль? куды
ты ідзеш? Або ня ты?
Дзе ты? Ведаеш? І дзе ж?
Я жыву ў зямлі на ўлоньні,
як кароўкі або коні,
як жабрак ва ўсе часы,
сыты кропляю расы.
Часам гаспадар бадзягу
для начлегу дасьць гумно,
то з падзякай сьвету лягу:
д’ябал, бог? —
усё адно.
Зранку ўстаў, а сьвет цьвіце
ў кожнай кветцы і лісьце,
у ружовым харастве,
чарназёме і траве…
На зямлю сырую ўпасьці
ў пахі гною і вясны…
Бродзяць сокі, думкі, сны…
Шчасьце
крыкнуць на ўсе грудзі:
“Як цудоўна ў сьвеце, людзі!”
Я ж не разумеў, дурны".
1919
Сьвет
Сьвет!
Тысячы абліччаў і прыкмет,
мільён дарог да роднай мэты,
іду — ня ведаю, куды,
ды прагну ведаць, хто і дзе ты,
я — гэта ты!
Тым саладзей,
чым больш суворы, кліч тваіх раўнінаў
б’е ў сэрца, як папрок, —
хачу прыпасьці да тваіх грудзей
з раслінаў,
з чарназёму,
і быць з табой, і цалаваць твой крок,
што прывядзе дадому.
Сьвет!
Крочу да цябе, мой дар, мой скарбе,
зьлятае з плеч цяжар —
і хмельная бруя
за светлынёю ўсьлед
нясе, і ў кожнай сьцежцы, кожнай фарбе
ты — гэта я!
Сьвятло ня гіне,
схаванае ў людзкое цела
старым віном — у гліне, у збане,
а звонка б’е з глыбінь у далячыні.
Сьвет! Шматгалосая капэла
ўва мне ўскіпела
і зь мяне імкне.
Сьвет!
Зьнікну ў расьпяяным небасхіле,
бяз клеткі плоці
нежывой, —
растану ў зыркай ноце,
зорным пыле…
Ці проста лягу паміж іншых, твой
каменьчык на магіле…
Студзень 1920
Асора Дыбрая[2]
Сваяк майго дзеда мядзьведзяў вадзіў па падворках:
смургонскі габрэй ведаў кошт кірмашовым імпрэзам.
Штодзённа мядзьведзя закоўваў, выхоўваў жалезам,
а ўночы зь ім танчыў пры ярка запаленых зорках.
Усе называлі габрэя — Асора Дыбрая.
Кашчавыя доўгія рукі, а чэрап быў голы.
Гарбатае тулава й брыдкая пыса старая.
А шкурай і потам сьмярдзела, нібы ад жывёлы.
Начамі вадзіў па дарогах калматага вязьня:
Асора наперадзе, а клышаногі ўдагонку.
Сустрэнуць на доўгім шляху басяка-мужычонку, —
мядзьведзь нешта буркне і ціха ланцуг яго бразьне.
Жаніцца любіў, толькі жонка — нядоўга жывая:
калі дагала разьдзявае ды б'е сярод ночы,
па вёсцы разносіцца стоены лямант жаночы.
А хеўра-кадыша[3] пасьля ад крыві адмывае.
Трынаццатай жонцы ў нас выпала слава вядзьмаркі.
Праз год сужанцу падарыла дачку парадзіха.
Асора ж Дыбрая жыцьцё зь яе высмактаў ціха:
халодныя костачкі ў ложку — ні звадкі, ні сваркі.
Асора Дыбрая мядзьведзяў вадзіў па падворках:
смургонскі габрэй ведаў кошт кірмашовым імпрэзам.
Штодзённа мядзьведзя закоўваў, выхоўваў жалезам,
а ўночы зь ім танчыў пры ярка запаленых зорках.
Бэрлін, 1922
Ваўчыныя песьні
1
Ваўчыныя словы мае, — дух і плоць іх
у локцях маіх, чатырох маіх локцях[4].
Глінянае вуха пільнуе ў траве,
як сэрца ваўком зараве.
О Божа, для песень, што выюць ваўкі,
ці рот мне пасуе людзкі?
Бо зялёным агнём палыхае мой зрок,
песьня голаду сьціхнуць ня можа.
Мой кашчавы загрывак,
мой стоены крок…
Гэй, ваўкі,
як балюча мне,
Божа!
2
Сіні сьнег, жоўты вецер завые.
Вой, вой,
з вамі воўк расстаецца, жывыя.
Што мне зграі закон?
Мне самота была важаком —
гэй, вы ўсе, я атрутай тушыў ваш пажар!
Вы ж каменьнем у твар
размаўлялі са мной, чужаком…
Покуль шкуру на костках нясе, як цяжар, —
воўк ня стане ваўком.
Сіні сьнег, жоўты вецер завые.
Вой, вой,
з вамі воўк расстаецца, жывыя.
3
Дрыготкая поўня вартуе палі,
раўніны шукаюць пад сьнегам начлегу,
азяблы ўскудлачаны лес грэе ногі ў зямлі,
самотныя пёркі завея шпурляе з разьбегу…
А хтосьці кашчавы, мізэрны з глыбокага сьнегу
тарашчыць зялёныя вочы
і скардзіцца поўні на лёс,
з уласных высмоктвае костак увесь голас воўчы —
і вые высока-высока,
да самых нябёс.
4
Гэй, цяжка голаў на плячах
насіць чубатую!
Мець сэрца наравістае, зубастае…
Пайду ў сяло, дзе мандаліна песьню сватае,
пайду садамі, дзе вясна ў лістоце шастае, —
свавольна танчыць у тужлівай моўчы,
затым ушыркі разгарну хрыпата я
над кожнай баразной і хмызам голас воўчы:
"Гэй, цяжка голаў на плячах
насіць чубатую!"
Галодных дзён жалезны бразгат чуў так часта я,
іх звон пра будучыню падслухоўваў ціха я —
і маё сэрца наравістае, зубастае
ў грудзях варочалася соннаю ваўчыхаю.
І я на ўсіх на чатырох імчу ў лясы
свавольна танчыць у тужлівай моўчы, —
адкрыўшы пашчу, падымаюся і падаю,
пакуль крычаць зь мяне лясныя галасы:
"Гэй, цяжка голаў на плячах
насіць чубатую!"
5
Гэта воўк у капкане самоты
ломіць шыю, прапашчы.
Гэта воўк у капкане самоты,
з жоўцю горкаю ў пашчы.
Плача ўвосень: "Вярніце маё!" —
на грудзях у пакуты.
Плача ўвосень: "Вярніце маё!" —
у дарогі абуты.
Ён вые ўначы на агні
мястэчка і неба.
Ён вые ўначы на агні:
"Дай хлеба! Дай хлеба!"
Гэта воўк у капкане самоты
ломіць шыю, прапашчы.
Гэта воўк у капкане самоты,
з жоўцю горкаю ў пашчы.
1923
Вясновае
Разьбягаюцца босыя крокі мае
чорным полем, вясновым пасевам.
Маё цела — зямля. Я з-пад сэрца яе
сьпею сьпевам.
Як вільготна ступню абдымае зямля,
колькі неба ў грудзях!
Тра-ля-ля, тра-ля-ля…
Прамяністы бязьмежны прасьцяг…
Абганяючы ногі, што топчуць мяне,
слаўлю п'яную радасьць зямную…
Я іду, я сьмяюся — у кожным акне:
і ня чуе ніхто,
і ніхто не зірне,
як мяне гэты сьвет карануе!
[1] Вылучаныя курсівам фрагмэнты — і ў арыгінале па-беларуску.
[2] Асора Дыбрая — 'Дзесяць Запаведзяў'. Існуе яшчэ адзін варыянт перакладу гэтага верша,які зрабіла Ганна Янкута.
[3] Хеўра-кадыша — 'пахавальнае брацтва'
[4] Мінімальная дыстанцыя ў рабіністычным праве, пэрсанальная прастора памерам чатыры на чатыры локці — столькі займае чалавек, лежачы на зямлі і выцягнуўшы рукі і ногі. (Заўв. Сяргея Шупы)
Вершаваны пераклад Андрэя Хадановіча
Пераклад зь ідышу Сяргея Шупы
Мяне электрычныя сонцы сьляпучым праменьнем залілі,
я чую, як шэпчуць на вуха драты празь бясконцыя мілі
сакрэты, што йдуць праз увесь зямны шар.
На дзікіх шалёных вакзалах —
шынкі, скуль народы за хвілю кудысьці памчацца па шпалах
у чэраве лякаматываў, прыручаных цёмных пачвар…
Ляціць то зялёны, то ў золаце, то беласьнежна-яскравы
да рэек прыкуты бягун-краявід;
паўзуць праз тунэлі і горы рухавыя дзеткі-саставы,
якіх нарадзілі руда і граніт…
З кубічных сталіцаў у сэрца пустынь, на чужыну й радзіму,
глытаючы мэрыдыяны,
у клубах дрыготкага дыму,
праз поўнач і поўдзень, на захад з усходу
імчыцца цягнік апантаны
ў таемны канец, як пасол чалавечага роду.
У прызьме крыштальнай мне сонцаў гараць маякі,
бо я — чалавек, цар зямных і падводных краінаў!
Я песьня мэталу, якой між лясоў і далінаў
гучаць уначы цягнікі…
1917
Між палёў
На золку брыду між палёў.
Мне хлебчык сухі — ежа дня ўся.
Як лёгка ісьці безь цяжкіх кашалёў,
як хутка — нікуды ў жыцьці не спазьняўся.
Як добра вандроўцу ў дарозе, як файна
бадзяцца па сьвеце, далёка ад дома –
і ў шабэс сьвяточны, і ў будзень звычайны,
адкуль — не згадаю, куды — невядома!
Сустрэну вяскоўца старэнькага ў садзе
і жалюся: "Лёс чалавечы – ня рай.
Ці чуеш, Маніла?[1] Ядуць па раскладзе
яны, нам жа кожны драбок – бласлаўляй!"
"Эх, дурань ты, дурань! — вясковец адкажа, —
Чым ёсьць чалавек? Проста чэрап разьбіты.
Хай боты начысьціць і гальштук завяжа,
ды ўсе паміраем, чаго ні рабі ты".
"Байкі, братка, байкі! —
я пярэчу ў захапленьні. —
Пасаромься, брат Маніла,
брат Маніла, май сумленьне!
Ты прыслухайся, як міла
балаболяць балалайкі
ў ціхіх вёсках ледзьве чутна —
гэтак весела… і смутна,
як жа смутна!
Вось ідзеш
ты празь вёскі й гарады…
Запытай: адкуль? куды
ты ідзеш? Або ня ты?
Дзе ты? Ведаеш? І дзе ж?
Я жыву ў зямлі на ўлоньні,
як кароўкі або коні,
як жабрак ва ўсе часы,
сыты кропляю расы.
Часам гаспадар бадзягу
для начлегу дасьць гумно,
то з падзякай сьвету лягу:
д’ябал, бог? —
усё адно.
Зранку ўстаў, а сьвет цьвіце
ў кожнай кветцы і лісьце,
у ружовым харастве,
чарназёме і траве…
На зямлю сырую ўпасьці
ў пахі гною і вясны…
Бродзяць сокі, думкі, сны…
Шчасьце
крыкнуць на ўсе грудзі:
“Як цудоўна ў сьвеце, людзі!”
Я ж не разумеў, дурны".
1919
Сьвет
Сьвет!
Тысячы абліччаў і прыкмет,
мільён дарог да роднай мэты,
іду — ня ведаю, куды,
ды прагну ведаць, хто і дзе ты,
я — гэта ты!
Тым саладзей,
чым больш суворы, кліч тваіх раўнінаў
б’е ў сэрца, як папрок, —
хачу прыпасьці да тваіх грудзей
з раслінаў,
з чарназёму,
і быць з табой, і цалаваць твой крок,
што прывядзе дадому.
Сьвет!
Крочу да цябе, мой дар, мой скарбе,
зьлятае з плеч цяжар —
і хмельная бруя
за светлынёю ўсьлед
нясе, і ў кожнай сьцежцы, кожнай фарбе
ты — гэта я!
Сьвятло ня гіне,
схаванае ў людзкое цела
старым віном — у гліне, у збане,
а звонка б’е з глыбінь у далячыні.
Сьвет! Шматгалосая капэла
ўва мне ўскіпела
і зь мяне імкне.
Сьвет!
Зьнікну ў расьпяяным небасхіле,
бяз клеткі плоці
нежывой, —
растану ў зыркай ноце,
зорным пыле…
Ці проста лягу паміж іншых, твой
каменьчык на магіле…
Студзень 1920
Асора Дыбрая[2]
Сваяк майго дзеда мядзьведзяў вадзіў па падворках:
смургонскі габрэй ведаў кошт кірмашовым імпрэзам.
Штодзённа мядзьведзя закоўваў, выхоўваў жалезам,
а ўночы зь ім танчыў пры ярка запаленых зорках.
Усе называлі габрэя — Асора Дыбрая.
Кашчавыя доўгія рукі, а чэрап быў голы.
Гарбатае тулава й брыдкая пыса старая.
А шкурай і потам сьмярдзела, нібы ад жывёлы.
Начамі вадзіў па дарогах калматага вязьня:
Асора наперадзе, а клышаногі ўдагонку.
Сустрэнуць на доўгім шляху басяка-мужычонку, —
мядзьведзь нешта буркне і ціха ланцуг яго бразьне.
Жаніцца любіў, толькі жонка — нядоўга жывая:
калі дагала разьдзявае ды б'е сярод ночы,
па вёсцы разносіцца стоены лямант жаночы.
А хеўра-кадыша[3] пасьля ад крыві адмывае.
Трынаццатай жонцы ў нас выпала слава вядзьмаркі.
Праз год сужанцу падарыла дачку парадзіха.
Асора ж Дыбрая жыцьцё зь яе высмактаў ціха:
халодныя костачкі ў ложку — ні звадкі, ні сваркі.
Асора Дыбрая мядзьведзяў вадзіў па падворках:
смургонскі габрэй ведаў кошт кірмашовым імпрэзам.
Штодзённа мядзьведзя закоўваў, выхоўваў жалезам,
а ўночы зь ім танчыў пры ярка запаленых зорках.
Бэрлін, 1922
Ваўчыныя песьні
1
Ваўчыныя словы мае, — дух і плоць іх
у локцях маіх, чатырох маіх локцях[4].
Глінянае вуха пільнуе ў траве,
як сэрца ваўком зараве.
О Божа, для песень, што выюць ваўкі,
ці рот мне пасуе людзкі?
Бо зялёным агнём палыхае мой зрок,
песьня голаду сьціхнуць ня можа.
Мой кашчавы загрывак,
мой стоены крок…
Гэй, ваўкі,
як балюча мне,
Божа!
2
Сіні сьнег, жоўты вецер завые.
Вой, вой,
з вамі воўк расстаецца, жывыя.
Што мне зграі закон?
Мне самота была важаком —
гэй, вы ўсе, я атрутай тушыў ваш пажар!
Вы ж каменьнем у твар
размаўлялі са мной, чужаком…
Покуль шкуру на костках нясе, як цяжар, —
воўк ня стане ваўком.
Сіні сьнег, жоўты вецер завые.
Вой, вой,
з вамі воўк расстаецца, жывыя.
3
Дрыготкая поўня вартуе палі,
раўніны шукаюць пад сьнегам начлегу,
азяблы ўскудлачаны лес грэе ногі ў зямлі,
самотныя пёркі завея шпурляе з разьбегу…
А хтосьці кашчавы, мізэрны з глыбокага сьнегу
тарашчыць зялёныя вочы
і скардзіцца поўні на лёс,
з уласных высмоктвае костак увесь голас воўчы —
і вые высока-высока,
да самых нябёс.
4
Гэй, цяжка голаў на плячах
насіць чубатую!
Мець сэрца наравістае, зубастае…
Пайду ў сяло, дзе мандаліна песьню сватае,
пайду садамі, дзе вясна ў лістоце шастае, —
свавольна танчыць у тужлівай моўчы,
затым ушыркі разгарну хрыпата я
над кожнай баразной і хмызам голас воўчы:
"Гэй, цяжка голаў на плячах
насіць чубатую!"
Галодных дзён жалезны бразгат чуў так часта я,
іх звон пра будучыню падслухоўваў ціха я —
і маё сэрца наравістае, зубастае
ў грудзях варочалася соннаю ваўчыхаю.
І я на ўсіх на чатырох імчу ў лясы
свавольна танчыць у тужлівай моўчы, —
адкрыўшы пашчу, падымаюся і падаю,
пакуль крычаць зь мяне лясныя галасы:
"Гэй, цяжка голаў на плячах
насіць чубатую!"
5
Гэта воўк у капкане самоты
ломіць шыю, прапашчы.
Гэта воўк у капкане самоты,
з жоўцю горкаю ў пашчы.
Плача ўвосень: "Вярніце маё!" —
на грудзях у пакуты.
Плача ўвосень: "Вярніце маё!" —
у дарогі абуты.
Ён вые ўначы на агні
мястэчка і неба.
Ён вые ўначы на агні:
"Дай хлеба! Дай хлеба!"
Гэта воўк у капкане самоты
ломіць шыю, прапашчы.
Гэта воўк у капкане самоты,
з жоўцю горкаю ў пашчы.
1923
Вясновае
Разьбягаюцца босыя крокі мае
чорным полем, вясновым пасевам.
Маё цела — зямля. Я з-пад сэрца яе
сьпею сьпевам.
Як вільготна ступню абдымае зямля,
колькі неба ў грудзях!
Тра-ля-ля, тра-ля-ля…
Прамяністы бязьмежны прасьцяг…
Абганяючы ногі, што топчуць мяне,
слаўлю п'яную радасьць зямную…
Я іду, я сьмяюся — у кожным акне:
і ня чуе ніхто,
і ніхто не зірне,
як мяне гэты сьвет карануе!
[1] Вылучаныя курсівам фрагмэнты — і ў арыгінале па-беларуску.
[2] Асора Дыбрая — 'Дзесяць Запаведзяў'. Існуе яшчэ адзін варыянт перакладу гэтага верша,які зрабіла Ганна Янкута.
[3] Хеўра-кадыша — 'пахавальнае брацтва'
[4] Мінімальная дыстанцыя ў рабіністычным праве, пэрсанальная прастора памерам чатыры на чатыры локці — столькі займае чалавек, лежачы на зямлі і выцягнуўшы рукі і ногі. (Заўв. Сяргея Шупы)
Вершаваны пераклад Андрэя Хадановіча
Пераклад зь ідышу Сяргея Шупы
Як мяне гэты сьвет карануе
Сяргей Шупа